Fundacja rodzinna jest osobą prawną utworzoną w celu gromadzenia mienia, zarządzania nim w interesie beneficjentów oraz spełniania świadczeń na rzecz beneficjentów. Fundacja rodzinna w założeniu ma działać jak wehikuł ułatwiający sukcesję rodzinnych biznesów. Celem ustawy o fundacji rodzinnej było bowiem kompleksowe wzmocnienie narzędzi prawnych do przeprowadzenia procesów sukcesyjnych poprzez dodatnie do systemu prawa instytucji służącej do gromadzenia rodzinnego majątku, pozwalającego na zatrzymanie kapitału w kraju na wiele pokoleń oraz zwiększenie potencjału krajowych inwestycji. Fundacja rodzinna ma minimalizować ryzyko „nieudanego dziedziczenia” i gwarantować kontynuację działalności biznesowej. Przekazanie majątku, w tym firmy rodzinnej, do fundacji rodzinnej ma w założeniu chronić go przed podziałem, umożliwić jego pomnażanie, a więc także czerpanie z niego korzyści, które będzie można przeznaczyć na pokrycie kosztów utrzymania osób wskazanych przez fundatora.

Jednakże fundacja rodzinna objęta jest zwolnieniem podatkowym z CIT odraczającym obowiązek zapłaty podatku do momentu przekazania wygospodarowanych środków na rzecz beneficjentów fundacji, co sprawia, że cała ta konstrukcja może prowadzić do nieopodatkowania transakcji, które bez udziału fundacji rodzinnej rodziłyby obowiązek zapłaty podatku dochodowego. Dla przykładu, możliwe jest wniesienie akcji do fundacji rodzinnej w drodze darowizny (fundacja będzie zwolniona z opodatkowania otrzymanej darowizny), sprzedaż akcji przez fundację (fundacja będzie zwolniona z opodatkowania przeprowadzonej sprzedaży), a następnie podział uzyskanej ceny sprzedaży na rzecz beneficjentów fundacji (wówczas dojdzie do opodatkowania CIT, a czasem także PIT, ale w oparciu o korzystniejsze stawki podatku niż w przypadku opodatkowania wedle zasad właściwych między innymi dla dywidend w spółkach). Nic więc dziwnego, że organy podatkowe próbują podnosić w tego rodzaju sytuacjach, iż fundacja rodzinna została wykorzystana instrumentalnie, prowadząc do unikania opodatkowania, przez co cały ciąg zdarzeń należy niejako naprawić decyzją podatkową wymierzając podatek taki, jaki miałby miejsce, gdyby nie udział fundacji rodzinnej w danej transakcji.

Pamiętać jednak należy, że ten istotny instrument w rękach organów podatkowych w postaci możliwości wydania decyzji odwracającej skutki unikania opodatkowania może zaistnieć wyłącznie przy jednoczesnym wykazaniu przez organ, że doszło do czynności, która doprowadziła do uzyskania korzyści podatkowej, ta korzyść jest sprzeczna z przedmiotem lub celem przepisów podatkowych, jej osiągnięcie było co najmniej jednym z głównych celów podatnika, a jego sposób działania cechował się sztucznością.

Właśnie na tle możliwości zastosowania mechanizmu odwracania skutków unikania opodatkowania dnia 29 maja 2025 roku została wydana istotna dla fundacji rodzinnych opinia Rady do Spraw Przeciwdziałania Unikaniu Opodatkowania. Rada analizowała stan faktyczny, w którym osoba fizyczna prowadziła negocjacje w sprawie sprzedaży swoich akcji, ale w międzyczasie uchwalono ustawę o fundacji rodzinnej, więc osoba ta założyła swoją fundację rodzinną, wniosła do niej darowizną posiadane akcje, a następnie sprzedała te akcje już jako fundacja rodzinna i środki pozostawiła na rachunku bankowym fundacji celem ich reinwestycji w przyszłości. W efekcie, osoba ta nie zapłaciła podatku dochodowego od dochodu ze sprzedaży akcji.

Rada nie miała wątpliwości, iż takie działanie doprowadziło do powstania korzyści podatkowej, która była co najmniej jednym z głównych celów podatnika, a działanie przejawia charakterystykę wskazującą na sztuczność konstrukcji, ale jednocześnie Rada nie zgodziła się na zastosowanie klauzuli przeciwdziałającej unikaniu opodatkowania, ponieważ nie dostrzegła w takim działaniu sprzeczności z celem lub przedmiotem przepisów podatkowych.

W opinii zaznaczono, iż dla oceny celu działania podatnika znaczenie mają także okoliczności zaistniałe po sfinalizowaniu transakcji sprzedaży akcji. To, że uzyskane z tego źródła środki są przeznaczane na inwestycje oraz pozostają w dyspozycji fundacji rodzinnej wskazuje na racjonalny gospodarczo cel działania podatnika tworzącego fundację rodzinną. Jeśli środki są przeznaczane zgodnie z celem powołania do życia fundacji rodzinnej, czyli mając na względzie pomnażanie, reinwestowanie majątku oraz uregulowania stosunków majątkowych w ramach dziedziczenia po podatniku, to wówczas cel lub przedmiot przepisów podatkowych nie jest naruszony, skoro właśnie dla realizacji takich celów zawarto w przepisach podatkowych zwolnienie podatkowe dedykowane fundacjom rodzinnym i sprzyjające zarazem gromadzeniu przez nie majątku.

Wydana opinia Rady jest znaczącym stanowiskiem w często podnoszonych w przestrzeni publicznej dyskusjach dotyczących bezpieczeństwa inwestowania przez podatników w fundacje rodzinnej. Z opinii wynika, że fundacja rodzinna, która realizuje swój cel ustawowy, nawet osiągając przy tym korzyści podatkowe z perspektywy fundatora, ma do tego prawo i nie powinna obawiać się otrzymania decyzji stwierdzającej, iż nastąpiło unikanie opodatkowania.

Jednakże zaznaczyć należy, iż opinie Rady nie są wiążące dla organów podatkowych, choć mogą stanowić znaczący argument w ewentualnym sporze z tymi organami już na etapie postępowania przed sądem administracyjnym. Obecnie zatem wciąż należy każdą sytuację dokładnie przeanalizować jeszcze na etapie przed powołaniem do życia fundacji rodzinnej, by proces jej powołania do życia, jej funkcjonowania oraz uzyskiwania od niej świadczeń, został przeprowadzony w sposób zgodny z prawem i umożliwiający korzystanie z korzyści ekonomicznych, które często towarzyszyć będą prowadzeniu działalności przez fundację rodzinną.