Wyrokiem z dnia 22 maja 2025 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi orzekł w sprawie o sygn. II SA/Łd 179/25 dotyczącej decyzji wydanej w przedmiocie odmowy zwrotu nieruchomości. Kluczowe zastosowanie w sprawie znajdował art. 136 ustawy o gospodarce nieruchomościami (dalej: UGN), zgodnie z którym nieruchomość wywłaszczona nie może być użyta na cel inny, niż określony w decyzji o wywłaszczeniu, chyba że poprzedni właściciel lub jego spadkobierca nie złożą wniosku o zwrot tej nieruchomości.

Wojewódzki Sąd Administracyjny, mając na uwadze brzmienie art. 136 UGN, stanął na stanowisku, że podstawą oceny realizacji celu wywłaszczenia jest decyzja wywłaszczeniowa i to właśnie w tym dokumencie należy poszukiwać celu wywłaszczenia.

Sąd w wydanym orzeczeniu wskazał, że cel wywłaszczenia należy interpretować ściśle. Cel wywłaszczenia nie może być zatem dorozumiany, czy interpretowany rozszerzająco. W orzecznictwie podkreśla się, że dopuszczenie zwrotu wywłaszczonej nieruchomości jest obowiązkowe w tych wszystkich wypadkach, gdy nie zostanie ona wykorzystana określony cel publiczny, który był przesłanką jej wywłaszczenia. Zasada zwrotu wywłaszczonej nieruchomości, jeżeli nieruchomość ta nie została użyta na ten cel publiczny, który był przesłanką jej wywłaszczenia, ma rangę konstytucyjną i jest "oczywistą konsekwencją" art. 21 ust. 2 Konstytucji RP, który dopuszczając wywłaszczenie "jedynie na cele publiczne" tworzy nierozerwalny związek pomiędzy określeniem tych celów w decyzji o wywłaszczeniu i faktycznym sposobem użycia wywłaszczonej rzeczy.

W orzecznictwie sądowo-administracyjnym podkreśla się dodatkowo, że cel wywłaszczenia powinno się w pierwszej kolejności odkodowywać z tego, co jest wyrażone w treści decyzji wywłaszczeniowej (umowy sprzedaży) lub z innych aktów poprzedzających bezpośrednio proces wywłaszczenia (np. zezwolenia na nabycie nieruchomości, decyzji lokalizacyjnej, decyzji o zatwierdzeniu planu realizacyjnego). Dopiero w sytuacji, gdy na podstawie wskazanych wyżej dokumentów nie da się ustalić celu wywłaszczenia, należy sięgnąć do innych dokumentów – a w szczególności dokumentacji poprzedzającej proces inwestycyjny i tej zgromadzonej w postępowaniu wywłaszczeniowym, planu zagospodarowania przestrzennego. Dopiero wtedy, na podstawie całokształtu okoliczności sprawy, wspomniany cel wywłaszczeniowy należy zrekonstruować. Ocena celu wywłaszczenia musi się opierać w pierwszej kolejności na dokumentach (lub dowodach zmierzających do odtworzenia dokumentów), w oparciu o które dokonano wywłaszczenia.

W omawianej sprawie, w której orzekał Wojewódzki Sąd Administracyjny, stwierdzono, że na zapleczu wywłaszczonej nieruchomości (w oficynie prawej i lewej oraz poprzecznej) nie zrealizowano celu wywłaszczenia – ponieważ była ona przeznaczona na cele usługowe i mieszkaniowe. Część frontowa nieruchomości została wykorzystana zgodnie z celem wywłaszczenia na potrzeby Muzeum, a na zapleczu wywłaszczonej nieruchomości, która była wykorzystywana na cele usługowe i mieszkaniowe, cel wywłaszczenia nie został zrealizowany.

Realizacja celu wywłaszczenia jedynie na części nieruchomości przejętej na rzecz Skarbu Państwa nie stanowi przeszkody dla zwrotu jej pozostałej – niezagospodarowanej części. Podkreślić należy, że art. 136 UGN, w brzmieniu obowiązującym od dnia 14 maja 2019 r., nie pozostawia żadnych wątpliwości co do dopuszczalności zwrotu jedynie części wywłaszczonej nieruchomości, w stosunku do której zachodzi opisana w art. 137 ust. 1 UGN przesłanka zbędności, jak też dopuszczalności zwrotu jedynie udziału w nieruchomości lub jej części.

We wspomnianym wyżej przypadku ustawodawca w art. 96 ust. 1b UGN przewidział możliwość wydzielenia części nieruchomości na potrzeby zwrotu w decyzji orzekającej o zwrocie, bez konieczności wydawania przez wójta, burmistrza albo prezydenta miasta decyzji zatwierdzającej podział nieruchomości, na podstawie art. 96 ust. 1 UGN.

Wojewódzki Sąd Administracyjny w niniejszej sprawie stanął na stanowisku, że kwestia całości funkcjonalnej budynku: części frontowej oraz oficyny lewej i prawej, jest jednym z kilku istotnych aspektów wskazujących na brak możliwości podziału nieruchomości w tym miejscu.

Podsumowanie

Na gruncie opisywanej sprawy należy przede wszystkim pamiętać, że cel wywłaszczenia ocenia się wyłącznie w oparciu o decyzję wywłaszczeniową – jego interpretacja musi być ścisła i nie może być rozszerzana. Realizacja celu tylko na części nieruchomości nie wyklucza podstaw możliwości żądania zwrotu pozostałej części nieruchomości, która nie została zagospodarowana zgodnie z decyzją.

Omawiane orzeczenie potwierdza, że przepisy zapewniają szczególną ochronę praw właścicielskich w razie częściowej realizacji celu wywłaszczenia.