Palka Dąbroś

Zgodnie z artykułem 632 §1 k.c. jeżeli strony umówiły się o wynagrodzenie ryczałtowe, przyjmujący zamówienie nie może żądać podwyższenia wynagrodzenia, chociażby w czasie zawarcia umowy nie można było przewidzieć rozmiaru lub kosztów prac. Z przytoczonego przepisu wynika tzw. zasada niezmienności wynagrodzenia ryczałtowego. Wykonawca bowiem co do zasady nie może żądać podwyższenia wysokości wynagrodzenia ryczałtowego, nawet jeśli nie był w stanie przewidzieć rozmiaru lub kosztów prac. Obowiązujące przepisy wprost wskazują tylko jeden wyjątek od tej reguły, który ustawodawca sformułował w paragrafie drugim przytoczonego przepisu, zgodnie z którym jeżeli jednak wskutek zmiany stosunków, której nie można było przewidzieć, wykonanie dzieła groziłoby przyjmującemu zamówienie rażącą stratą, sąd może podwyższyć ryczałt lub rozwiązać umowę.

Przepis ten znajdzie zastosowanie tylko w szczególnych przypadkach, bowiem zgodnie z poglądami doktryny, nie chodzi tutaj o nieosiągnięcie przez wykonawcę oczekiwanego zysku, jak również nie jest wystarczające wykazanie, że wykonawca mógłby doznać straty. Paragraf drugi przytoczonego przepisu stanowi jedną z odmian klauzuli nadzwyczajnej zmiany stosunków (rebus sic stantibus), stąd fakt możliwości zastosowania tego przepisu oceniać należy z perspektywy okoliczności sprawy i tego jak znaczący i nadzwyczajnych charakter będzie miała wspomniana strata. Dopiero wówczas sąd w wyroku kształtującym może dokonać zmiany wysokości wynagrodzenia umownego lub rozwiązać umowę.

Jak nietrudno zauważyć, wykonawca zgadzając się na zawarcie umowy z zastrzeżeniem wynagrodzenia ryczałtowego ponosi znaczne ryzyko ewentualnej nieopłacalności ekonomicznej przedsięwzięcia, stąd niezbędne jest dokonanie dokładnej oceny zakresu prac przed podpisaniem umowy oraz precyzyjnego jego określenia w samej treści kontraktu.

Może jednak pojawić się sytuacja, w której to niedoszacowanie rzeczywistego zakresu prac wyniknie z przyczyny leżącej po stronie inwestora np. wadliwości dostarczonej dokumentacji projektowej, przedmiaru. Warto przytoczyć fragment uzasadnienia wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 25 listopada 2021 r. sygn. V ACa 473/21: „Zastrzeżenie w umowie, że generalny wykonawca nie będzie mógł się powoływać na pominięcie lub błąd, również co do przedmiaru, czy specyfikacji zawartych w dokumentach umownych może dotyczyć jedynie sytuacji, w których pominięcie lub błąd są wynikiem nienależytej staranności wykonawcy, natomiast nie może dotyczyć sytuacji, w których pominięcie lub błąd są wynikiem zaniżenia powierzchni robót w przedmiarze i kosztorysie inwestorskim, a więc wynikiem nielojalnego postępowania zamawiającego”. Jeżeli błąd wywołany jest przez zamawiającego choćby nieumyślnie, generalny wykonawca jest uprawniony do żądania zapłaty za wykonane roboty na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu przy przyjęciu, że wykonane prace wykraczają poza zakres świadczenia wykonawcy ustalony w umowie.

W kontekście omawianego zagadnienia warto zapoznać się również z treścią wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 30 listopada 2022 r. sygn. I Aga 11/22 W związku z charakteryzującą wynagrodzenie ryczałtowe zasadą niezmienności uznaje się, że wynagrodzenie to stanowi ekwiwalent za wykonanie oznaczonego dzieła- robót budowlanych (art. 656 § 1 KC). Uzgodniona kwota odnosi się do ustalonego przez strony zakresu świadczenia przyjmującego zamówienie. Konstrukcja wynagrodzenia ryczałtowego nie wyklucza zatem żądania przez przyjmującego zamówienie wynagrodzenia za prace nieobjęte umową. Zdarza się też niekiedy, że dochodzi do wykonania stanowiących korzyść majątkową dla zamawiającego prac dodatkowych, bez dokonania przez strony stosownej zmiany umowy. W takich wpadkach przyjmuje się, że dopuszczalne jest żądanie przez przyjmującego zamówienie zapłaty za wykonane roboty na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.

Zasadność dochodzenia zapłaty za roboty dodatkowe na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu potwierdza również Sąd Najwyższy, np. w wyroku z dnia 9 października 2014 r. sygn. I CSK 568/13; z dnia 1 października 2021 r. sygn. II CSKP 157/21; wyrok z dnia 11 stycznia 2017 r. sygn. IV CSK 109/16.