Palka Dąbroś

Na mocy ustawy z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw, która w omawianym zakresie wchodzi w życie w dniu 15 listopada 2023 r., doszło do istotnych zmian przepisów Kodeksu cywilnego dotyczących spadków.

W stanie prawnym do 15.11.2023 r., przepis art. 928 k.c. przewidywał wyłącznie trzy sytuacje, w których spadkobierca mógł być uznany przez sąd za niegodnego: gdy dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy; podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności; umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.

Ustawodawca uznał jednak, że istnieje konieczność rozszerzenia tego katalogu, z uwagi na fakt, że sąd może stwierdzić o niegodności dziedziczenia wyłącznie w przypadkach określonych w tym przepisie i uznał, że katalog ten aktualnie nie jest wystarczająco pojemny. Jest to niezwykle ważne z punktu widzenia każdego obywatela, ponieważ podstawowym skutkiem uznania spadkobiercy za niegodnego jest wyłączenie go z dziedziczenia; niegodny nie uzyskuje także zapisu, który staje się bezskuteczny i nie ma prawa do zachowku po spadkodawcy.

Od 15 listopada 2023 r. do nowych przesłanek uznania niegodności dziedziczenia należą:

• uporczywe uchylanie się od wykonywania wobec spadkodawcy obowiązku alimentacyjnego określonego co do wysokości orzeczeniem sądowym, ugodą zawartą przed sądem albo innym organem albo inną umową, a także
• uporczywe uchylanie się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, w szczególności wynikającego z władzy rodzicielskiej, opieki, sprawowania funkcji rodzica zastępczego, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.

Nie ulega wątpliwości, że w praktyce największe trudności przysporzą sprawy oparte o przesłankę niewykonywania obowiązku pieczy, bowiem wymagane będzie przeprowadzenie żmudnego postępowania dowodowego dla wykazania tychże okoliczności, które mają mocno ocenny charakter.