Palka Dąbroś

W dniu 06 listopada 2024 r. Sąd Najwyższy podjął niezwykle ważną uchwałę w siedmioosobowym składzie, zgodnie z którą: „Właścicielowi nieruchomości, której wartość zmniejszyła się na skutek wprowadzenia obszaru ograniczonego użytkowania, przysługuje odszkodowanie na podstawie art. 129 ust. 2 Prawa ochrony środowiska, chociażby zmniejszenie to nie miało związku z ograniczeniami wynikającymi z art. 135 ust. 3a tej ustawy” (sygn. akt III CZP 27/24).

Sprawa trafiła do Sądu Najwyższego w wyniku skargi kasacyjnej, którą wniosło lotnisko i przekazania składowi siedmiu sędziów Sądu Najwyższego do rozstrzygnięcia zagadnienia prawnego. Powodowie byli właścicielami nieruchomości położonych w sąsiedztwie lotniska cywilnego. Dla lotniska tego utworzono obszar ograniczonego użytkowania (dalej: „OOU”). W obszarze wyodrębniono dwie strefy – wewnętrzną i zewnętrzną. W strefie wewnętrznej zabroniono budowy nowych szpitali, domów opieki społecznej, budynków związanych ze stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży, dopuszczono natomiast rozbudowę, odbudowę oraz nadbudowę takich obiektów. W strefie wewnętrznej OOU wprowadzono również obowiązek zapewnienia właściwego klimatu akustycznego w budynkach z pomieszczeniami wymagającymi ochrony akustycznej przez stosowanie przegród budowlanych o odpowiedniej izolacyjności akustycznej. Nieruchomości należące do powodów położone były w strefie wewnętrznej OOU. Co istotne, na jej terenie obowiązują konkretne ograniczenia wynikające z wprowadzenia OOU, jednak żadne z nich nie odnosi się do istniejących już budynków mieszkalnych, które należały do powodów.

Sądy pierwszej oraz drugiej instancji przyznały powodom odszkodowania. Z rozstrzygnięciem tym nie zgadzały się władze lotniska. W skardze kasacyjnej wskazano, że odszkodowanie może być należne jedynie w razie wykazania szkody bezpośrednio wynikłej  z ograniczeń w dotychczasowym korzystaniu z nieruchomości przewidzianych w uchwale wprowadzającej OOU.

SN wskazał, że w kwestii tej prezentowane są dwa stanowiska. Zgodnie z poglądem, który do niedawna dominował, już samo utworzenie OOU powoduje obniżenie wartości nieruchomości, a tym samym szkodę, której naprawienia można się domagać na podstawie art. 129 ust. 2 p.o.ś. (szerokie ujęcie odpowiedzialności). Zgodnie z drugim stanowiskiem, wprowadzenie obszaru ograniczonego użytkowania z uwagi na niemożność zachowania standardów ochrony środowiska przed hałasem w związku z funkcjonowaniem lotniska nie stanowi samodzielnej podstawy roszczenia odszkodowawczego z tytułu obniżenia wartości nieruchomości, określonego w art. 129 ust. 2 tej ustawy. Za ograniczające sposób korzystania z nieruchomości w rozumieniu tego przepisu mogą być uznane wyłącznie postanowienia aktu ustanawiającego obszar ograniczonego użytkowania określające nakazy, zakazy i zalecenia skierowane do właścicieli nieruchomości (wąskie rozumienie odpowiedzialności).

Sąd Najwyższy, chcąc ujednolicić orzecznictwo w tej kwestii, opowiedział się na rzecz szerokiego ujęcia odpowiedzialności. Uzasadniał je m.in. treścią i systematyką przepisów, zestawieniem ustępów 1 i 2 przepisu art. 129 ustawy Prawo ochrony środowiska, gdzie jako przesłankę odpowiedzialności odszkodowawczej przewiduje się jedynie ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości, bez konieczności spełnienia dalszych przesłanek w postaci niemożliwości lub ograniczenia dotychczasowego sposobu korzystania z nieruchomości, a także zauważenie, że naprawienie szkody wynikającej z utraty wartości rynkowej rzeczy jest ogólną zasadą prawa odszkodowawczego i przyjęcie że za szkodę majątkową uznać należy również „utratę wartości handlowej” nieruchomości.

SN zauważył, że przyjęcie węższego rozumienia odpowiedzialności odszkodowawczej na podstawie art. 129 ust. 2 p.o.ś. sprawiałoby, że w praktyce rzeczywiście występująca szkoda w postaci utraty wartości rzeczy, która jest w zwykłych sytuacjach rekompensowana na podstawie ogólnych zasad odpowiedzialności odszkodowawczej, w tym akurat szczególnym przypadku nie ulegałaby naprawieniu.